Daşky gurşawy goramak baradaky global düşünjäniň artmagy bilen azyk haltalarynyň ulanylyşy we önümçilik usullary hem ýuwaşlyk bilen üýtgeýär. Adaty plastik iýmit haltalary daşky gurşawa ýetirýän zyýany sebäpli has köp ünsi çekdi. Countriesurtlar ulanylyşyny çäklendirmek we zaýalanýan materiallary gözlemek we işläp düzmek we ulanmak üçin çäreler gördüler. Bu makala azyk haltalarynyň häzirki ýagdaýyny, ýüzbe-ýüz bolýan kynçylyklaryny we geljekdäki ösüş ugruny öwrener.
1. Iýmit haltalarynyň häzirki ýagdaýy
Gündelik durmuşda aýrylmaz gaplama materialy hökmünde azyk torbalary supermarketlerde, naharhana, dynç alyş we beýleki ugurlarda giňden ulanylýar. Statistikalara görä, her ýyl dünýäde öndürilýän plastik paketleriň sany trillionlarça bolup, olaryň ep-esli bölegi azyk gaplamak üçin ulanylýar. Şeýle-de bolsa, plastik paketleriň ulanylmagy daşky gurşaw meselesine sebäp boldy. Plastmassanyň tebigy gurşawda çüýremegi üçin ýüzlerçe ýyl gerek, çüýremek döwründe toprak we suw çeşmelerini hapalaýan zyýanly maddalar çykar.
Soňky ýyllarda köp ýurt we sebit bu meselä düşünip başlady we plastik paketleriň ulanylmagyny çäklendirmek syýasatlaryny girizdi. Mysal üçin, Unionewropa Bileleşigi agza döwletlerden 2021-nji ýyla çenli bir gezek ulanylýan plastik paketleriň ulanylyşyny ýylda 90 adama çenli azaltmagy talap edýän Plastik haltalar Direktiwasyny kabul etdi. Mundan başga-da, Hytaý kärhanalary zaýalanýan materiallary ulanmagy höweslendirmek üçin köp şäherlerde “plastik gadaganlyk” girizdi.
2. Plastiki haltalaryň daşky gurşawa zyýanlary
Plastiki haltalaryň daşky gurşawa ýetirýän zyýany esasan aşakdaky taraplarda görkezilýär:
Deňiz hapalanmagy: Köp sanly plastik paket isleg boýunça taşlanýar we netijede okeana akýar we deňiz hapalarynyň bir bölegine öwrülýär. Deňiz organizmleri ýalňyşlyk bilen plastik paketleri iýýärler, olaryň ölümine ýa-da adatdan daşary ösmegine sebäp bolup, ekologiki deňagramlylyga çynlakaý täsir edýär.
Topragyň hapalanmagy: Plastiki haltalar toprakda dargasa, topragyň hiline we ösümlikleriň ösmegine täsir edip, zyýanly himiki maddalary çykarýarlar.
Resurs galyndylary: Plastiki paketleriň öndürilmegi beýleki gymmatly maksatlar üçin ulanylyp bilinjek köp nebit serişdelerini sarp edýär.
3. Zaýalanýan azyk haltalarynyň köpelmegi
Plastiki haltalar sebäpli ýüze çykýan daşky gurşaw problemalary bilen ýüzbe-ýüz bolan köp sanly kompaniýa we ylmy gözleg edaralary zaýalanýan azyk haltalaryny ösdürip başladylar. Bu haltalar, adatça ösümlik krahmasy we polilaktiki kislota (PLA) ýaly täzelenip bilýän materiallardan ýasalýar, belli bir şertlerde tebigy taýdan zaýalanyp, daşky gurşawa düşýän ýük azalýar.
Ösümlik krahmal haltalary: Bu görnüşli halta esasan mekgejöwen krahmasy ýaly ösümlik çig mallaryndan ýasalýar we oňat biokompatisiýa we zaýalanmagyna eýe. Geçirilen gözlegler, ösümlik krahmal haltalarynyň amatly şertlerde birnäçe aýyň içinde doly zaýalanyp biljekdigini görkezdi.
Polilaktiki kislota haltalary: Polilaktik kislota, gowy gaplanylýan çeşmelerden (mekgejöwen krahmaly ýaly) gowy mehaniki aýratynlyklary we aç-açanlygy bilen iýmit gaplamak üçin amatly bioplastikdir. Polilaktiki kislota haltalary senagat kompost şertlerinde 6 aýyň içinde zaýalanyp biler.
Beýleki innowasiýa materiallary: Ösümlik krahmalyndan we polilaktiki kislotadan başga-da, gözlegçiler deňiz ösümlikleriniň ekstraktlary, miselium we ş.m. ýaly beýleki zaýalanýan materiallary hem öwrenýärler. Bu täze materiallar diňe bir ekologiýa taýdan arassa bolman, eýsem has gowy gaplama öndürijiligini hem üpjün edýär.
4. Zaýalanýan iýmit haltalarynyň kynçylyklary
Zaýalanýan iýmit haltalary daşky gurşawy goramakda aç-açan artykmaçlyklara eýe bolsa-da, öňe sürmek we ulanmak prosesinde käbir kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar:
Çykdajy meselesi: Häzirki wagtda zaýalanýan materiallaryň önümçilik bahasy, adatça, plastmassa materiallaryndan has ýokary, bu bolsa köp söwdagäri gaplama materiallaryny saýlanda arzan plastik paketleri ulanmaga mejbur edýär.
Sarp edijiniň habardarlygy: Köp sarp edijiler zaýalanýan iýmit haltalary barada ýeterlik bilimleri ýok we henizem adaty plastik paketleri ulanmaga öwrenişýärler. Halkyň daşky gurşawy habardarlygyny nädip ýokarlandyrmaly we zaýalanýan önümleri saýlamaga höweslendirmek mahabatyň açarydyr.
Gaýtadan işlemek ulgamy: Zaýalanýan iýmit haltalaryny gaýtadan işlemek we bejermek, ses ulgamynyň döredilmegini talap edýär. Häzirki wagtda köp ýerlerde bejeriş döwründe zaýalanýan haltalaryň adaty plastik paketler bilen garylyp, zaýalanma täsirine täsir edip biljek täsirli gaýtadan işlemek mehanizmi döredilmedi.
5. Geljekdäki ösüş ugry
Zaýalanýan azyk haltalarynyň ýaýramagyny we ulanylmagyny öňe sürmek üçin hökümetler, kärhanalar we ylmy gözleg edaralary aşakdaky çäreleri görmek üçin bilelikde işlemeli:
Syýasat goldawy: Hökümet kärhanalary zaýalanýan materiallary ösdürmäge we ulanmaga höweslendirmek üçin degişli syýasatlary girizmeli, zaýalanýan haltalary ulanýan kärhanalara subsidiýalar ýa-da salgyt ýeňillikleri bermeli.
Jemgyýetçilik bilimi: Köpçüligiň we bilimiň üsti bilen halkyň zaýalanýan azyk haltalary baradaky habardarlygyny ýokarlandyryň we sarp edijileri ekologiýa taýdan arassa önümleri saýlamaga höweslendiriň.
Tehnologiýa gözlegleri we ösüşi: Zaýalanýan materiallary gözlemek we ösdürmek üçin maýa goýumlaryny artdyrmak, önümçilik çykdajylaryny azaltmak we bazaryň islegini has gowy kanagatlandyrmak üçin maddy öndürijiligi ýokarlandyrmak.
Gaýtadan işleýiş ulgamyny kämilleşdiriň: Zaýalanýan materiallaryň gaýtadan işleniş we bejeriş ulgamyny dörediň we kämilleşdiriň, ulanylandan soň täsirli zaýalanmagyny üpjün etmek we daşky gurşawa täsirini azaltmak.
Netije: Iýmit haltalaryny daşky gurşawy goramagyň ýoly uzyn we kyn, ýöne ylymyň we tehnologiýanyň ösmegi we jemgyýetiň habardarlygynyň ýokarlanmagy bilen, geljekki iýmit gaplamalarynyň has ýaşyl we ekologiýa taýdan arassa boljakdygyna ynanmaga esas bar. Bilelikdäki tagallalar arkaly geljekki nesiller üçin has gowy ýaşaýyş gurşawyny döredip bileris.
Iş wagty: 07-2024-nji dekabry
